W naszym organizmie mieszka niewyobrażalna liczba mikroorganizmów. Wbrew obiegowej opinii, bakterie nie są tylko źródłem chorób – wręcz przeciwnie, większość z nich to nasi sprzymierzeńcy. Jak wyjaśnia prof. Aleksandra Ziębińska-Buczyńska w rozmowie z Karoliną Głowacką w podcaście Radio Naukowe, mikroorganizmy, zwłaszcza te bytujące w jelitach, odgrywają kluczową rolę w naszym zdrowiu fizycznym i psychicznym.
Mikrobiom – niewidzialny organ
Mikrobiom człowieka to ogromna społeczność mikroorganizmów, głównie bakterii, ale także wirusów, grzybów i archeonów. Najwięcej z nich znajduje się w jelitach – ich masa może sięgać nawet 2 kilogramów. To nie tylko liczba imponująca – to mikroświat pełen złożonych relacji, który naukowcy określają czasem mianem „drugiego mózgu”.
Mikroorganizmy jelitowe biorą udział w trawieniu, syntezie witamin (np. z grupy B i K), ale również wpływają na nastrój i funkcje poznawcze, między innymi przez produkcję serotoniny – „hormonu szczęścia”. Aż 90% serotoniny produkowane jest właśnie w jelitach.
Dieta i styl życia – klucz do równowagi
Jak podkreśla prof. Ziębińska-Buczyńska, nasz mikrobiom jest unikatowy – zależy nie tylko od płci, pochodzenia, ale także od diety, poziomu aktywności fizycznej, przyjmowanych leków i stresu. Jednym z największych wrogów mikrobiomu są antybiotyki – choć ratują życie, ich nadużywanie może prowadzić do zubożenia mikroflory jelitowej i wzrostu oporności bakterii na leczenie.
Zbyt częste stosowanie środków dezynfekujących i niepotrzebne mycie rąk mogą także zaszkodzić – zabijamy nie tylko szkodliwe, ale też korzystne mikroorganizmy. Podobnie stres – szczególnie przewlekły – negatywnie wpływa na mikrobiom i może nasilać problemy żołądkowo-jelitowe, takie jak zespół jelita drażliwego (IBS).
Z drugiej strony, sport (w rozsądnych dawkach) oraz dieta bogata w błonnik, warzywa i fermentowane produkty (np. jogurt, kiszonki) wspiera rozwój „dobrych” bakterii.
Mikrobiom od kołyski
Pierwsze „spotkanie” z bakteriami odbywa się już w trakcie porodu – dzieci urodzone siłami natury przejmują mikrobiom matki, w przeciwieństwie do tych urodzonych przez cesarskie cięcie, u których mikrobiota jest uboższa. Karmienie piersią również odgrywa kluczową rolę – mleko matki zawiera prebiotyki, które stymulują rozwój zdrowej mikroflory u niemowląt.
Bakterie w służbie planety
Prof. Ziębińska-Buczyńska zwraca uwagę także na ekologiczny aspekt działalności bakterii. Niektóre z nich, jak bakterie Anammox, potrafią oczyszczać ścieki i usuwać azotany z wody. Inne, jak promieniowce, produkują naturalne antybiotyki – to właśnie z nich wyizolowano penicylinę czy streptomycynę.
Bakterie są również wykorzystywane w biodegradacji plastiku, oczyszczaniu gleb z metali ciężkich i ropopochodnych zanieczyszczeń – to potencjał, który, jak podkreślają naukowcy, może pomóc nam w walce ze zmianami klimatycznymi.
Horyzontalny transfer genów
Jednym z najbardziej niepokojących zjawisk w świecie bakterii jest horyzontalny transfer genów – bakterie potrafią przekazywać sobie nawzajem geny oporności na antybiotyki. To prowadzi do powstawania „superbakterii”, odpornych na leczenie, co jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia publicznego w XXI wieku (WHO, 2023).
Popularyzacja nauki – wspólna odpowiedzialność
Profesor Ziębińska-Buczyńska, jako dyrektorka Centrum Popularyzacji Nauki Politechniki Śląskiej, podkreśla, że edukacja społeczeństwa w zakresie mikrobiologii jest kluczowa. Zrozumienie roli mikroorganizmów w naszym życiu może prowadzić do lepszych decyzji zdrowotnych i ekologicznych, a także inspirować młode pokolenia do pracy naukowej.
Jesteśmy nie tylko ludźmi, ale także chodzącymi ekosystemami. Nasze zdrowie – fizyczne, psychiczne, a nawet środowiskowe – zależy w dużej mierze od harmonii z bakteriami, które żyją w nas i na nas. Zamiast z nimi walczyć, warto nauczyć się z nimi współpracować.
Temat Cię zaciekawił? Sprawdź nasz inny artykuł: Psychika a mikrobiota – jak nasze jelita wpływają na mózg? Analiza wywiadu z prof. Brzezicką.
Źródła:
“Bakterie – czy to one sterują naszym „ja”? | prof. Aleksandra Ziembińska-Buczyńska https://www.youtube.com/watch?v=uWIQfNvh1ac
Cryan, J. F., & Dinan, T. G., Mind-altering microorganisms: the impact of the gut microbiota on brain and behaviour. Nature Reviews Neuroscience, 2012.
World Health Organization (WHO), Antimicrobial resistance, 2023.