Bitwa o Tobruk

Tobruk, położony w północno-wschodniej Libii nad Morzem Śródziemnym, odgrywał istotną rolę w systemie logistycznym sił alianckich w Afryce Północnej. Dzięki swojemu położeniu – około 600 km od Aleksandrii i 300 km od Mersa Matruh – umożliwiał skuteczne zaopatrywanie wojsk brytyjskich drogą morską. Port pozwalał uniknąć długich, niebezpiecznych i podatnych na ataki pustynnych szlaków lądowych.

Geneza oblężenia

Po I wojnie światowej Włochy rozpoczęły ekspansję kolonialną w Afryce Północnej, zajmując Libię – obszary Cyrenajki i Trypolitanii – które w 1934 roku zostały połączone w Królestwo Libii. Po przystąpieniu do II wojny światowej w 1940 roku po stronie Niemiec, włoskie wojska zaatakowały brytyjskie pozycje w Egipcie. Ofensywa ta jednak szybko zakończyła się niepowodzeniem.

W odpowiedzi na klęski wojsk włoskich Adolf Hitler zdecydował się wysłać do Afryki Północnej niemiecki korpus ekspedycyjny – Afrika Korps – pod dowództwem generała Erwina Rommla. Operacja „Słonecznik” (niem. Sonnenblume) rozpoczęła się w lutym 1941 roku. Celem niemieckich sił było zdobycie portu Tobruk oraz dalszy marsz na Egipt i Kanał Sueski, co mogłoby poważnie zagrozić brytyjskim liniom zaopatrzenia.

Brytyjczycy bronili się w Egipcie i utrzymywali strategiczny port w Tobruku, kluczowy dla logistyki i kontroli regionu. Do obrony przyłączyli się także Polacy. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich dołączyła do alianckich sił latem 1941 roku.

Przebieg bitwy (kwiecień–listopad 1941)

Oblężenie Tobruku rozpoczęło się 10 kwietnia 1941 roku, zaledwie kilka dni po rozpoczęciu niemieckiej ofensywy w Libii. Główne siły atakujące stanowił Afrika Korps pod dowództwem generała Erwina Rommla, wspierany przez jednostki włoskie. Celem niemiecko-włoskiego natarcia było szybkie zdobycie portu w Tobruku, co otworzyłoby drogę na wschód (w kierunku Egiptu i Kanału Sueskiego).

Obronę miasta powierzono głównie australijskiej dywizji piechoty, wspieranej przez oddziały brytyjskie i indyjskie. Dowództwo nad garnizonem objął generał Leslie Morshead, który zorganizował skuteczny system okopów i umocnień.  Walki przybrały charakter pozycyjny, z ciągłymi starciami i rajdami rozpoznawczymi prowadzonymi przede wszystkim nocą. Pomimo ciągłych nalotów Luftwaffe i ostrzału artyleryjskiego, alianccy żołnierze skutecznie odpierali kolejne ataki.

We wrześniu 1941 roku obronę wzmocniła Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, która objęła jeden z najtrudniejszych odcinków – pozycje naprzeciwko wzgórza Medauar, kontrolowanego przez Niemców. Żołnierze brygady walczyli w wyjątkowo trudnych warunkach, zmagając się z brakiem wody, niedoborami zaopatrzenia, pustynnym klimatem i nieustannym ostrzałem.

Przez wiele miesięcy siły Osi podejmowały kolejne, nieskuteczne próby zdobycia Tobruku. Ich ataki rozbijały się o silnie ufortyfikowaną linię obrony i wysokie morale alianckich żołnierzy.

Przełom nastąpił pod koniec listopada 1941 roku, kiedy alianci rozpoczęli operację Crusader – szeroko zakrojoną kontrofensywę prowadzoną przez 8. Armię. Po dziewięciu dniach ciężkich walk udało się przełamać niemieckie pozycje i dotrzeć do oblężonego garnizonu. 27 listopada oblężenie Tobruku zostało oficjalnie przerwane.

Zwycięstwo to zatrzymało ofensywę Rommla na kilka miesięcy i dało aliantom cenny czas na przegrupowanie sił oraz przygotowanie do dalszych działań na Pustyni Zachodniej.